Utrechts zonnestelsel

In 1992 bestond de Utrechtse sterrenkunde 350 jaar.  Bij de viering van dit heugelijke feit rees het idee de stad Utrecht blijvend te versieren met een model van het zonnestelsel op schaal 1 op de miljard, het "Utrechts zonnestelsel".  Op deze schaal krijgt de zon de menselijke maat van bijna anderhalve meter terwijl de planeten nog net binnen Utrecht vallen.  Met zowel de diameters als de afstanden met dezelfde factor verkleind.  In andere schaalmodellen zijn de modelplaneten vaak veel te groot vergeleken bij hun afstanden.

In uitvoerig overleg met de gemeente Utrecht maakte ik in 1993 een gedetailleerd plan voor het Utrechts zonnestelsel met officieel goedgekeurde lokaties.  De zon op het Domplein naar een suggestie van Aert Schadee.  De aarde op de Vismarkt, tegenover de kippenboerin, op deze schaal slechts 13 mm groot!   Pluto kon nog net bij jeugdherberg Rhijnauwen (een Utrechtse enclave) door zijn perihelium in de ecliptica te poten.  Niet netjes, maar Pluto een planeet noemen was ook toen al overdreven.

Als modelfoton zou je dan in acht minuten van de zon naar de aarde lopen.  Alle planeten af door van het Centraal Station naar Rhijnauwen te wandelen, rustig-aan want de meegeschaalde lichtsnelheid is maar 1,08 km/uur en harder mag niet van Einstein.

Voor nog verder fotonwandelen schaalde ik ook de afstanden van objecten verderop in het heelal naar deze maat.  De eerstvolgende ster is maar 40,000 km verder lopen, juist de omtrek van de aarde (1/10e van de maansafstand).  Voor rondom-de-aarde fotonwandelen heb je dan ruim vier jaar de tijd (gemiddeld 26 km/dag, doorlopen met slaapwandelen?).

Nog in 1993 besloot de Utrechtse universiteit met de zon te beginnen, als Sol Iustitiae, "zonne der gerechtigheid", het universiteitsssymbool als bronzen bol op het Domplein pal voor het Akademiegebouw.   Die werd in mijn opdracht gemaakt door beeldend-kunstenaar echtpaar Theo van der Hoeven en Inez de Heer Kloots en in april 1994 door Prinses Margriet onthuld.  Sindsdien dient de Solbol als erepodium voor afstudeerders.

Helaas was toentertijd daarmee het geld op.  Sindsdien wachtte het "Utrechts zonnestelsel" op voltooiing met de planeten (toen nog negen, nu nog acht) tot het idee in 2018 werd overgenomen en gerealiseerd door Louk Röell.

In 2012 bestond de Utrechtse sterrenkunde 370 jaar.  Maar niet heus: het kortzichtige bestuur van de Utrechtse universiteit besloot in 2011 het Sterrekundig Instituut Utrecht op te heffen.  Begin 2012 was de Utrechtse sterrenkunde verdwenen, 370 jaar na de start in het geboortejaar van Newton, niet lang nadat Galileï met zonnevlekwaarnemingen de zonnefysica startte en meer in het algemeen astrofysica als wetenschap tegenover astrologie en ander bijgeloof.  Als Sol iustitiae symboliseerde de zon haar onderzoek als bestaansrecht voor een universiteit.  Hoogst toepasselijk was het Utrechtse zonsonderzoek de laatste honderd jaar wereldberoemd.  Nu is het beëindigd.  J.H. Oort vond dat een universiteit waar het heelal niet wordt bestudeerd niet universiteit mag heten - de Domplein-Sol kan beter weg en de zinspreuk gewijzigd in Sol scientiae est fabula.